Turkiston qayg‘usi | Alixontora Sagundiy

Qo'lingizdagi bu kitob SSSR kabi dev kommunistik davlat dunyoni titratib turgan bir davrda bitilgan. Uning yozuvchisi Xitoyning shimoliy-g'arbida 1944 yil noyabr oyida ko'tarilgan qurolli qo'zg'olon ortidan qurilgan Sharqiy Turkiston Islom Jumhuriyatning ilk prezidenti Alihonto'ra Sog'uniydir. U 1946 yili sovetlar tomonidan maxfiy ravishda olib qochilgan bo'lib, O'zbekistonning Toshkent shahrida surgunda tutildi. Turkiston Qayg'usisini muhi manba qiluvchi xusus shuki, unda g'arbiy va Sharqiy Turkistonda 1917-1950 yillar mobaynidagi bo'lgan voqealar, bu yerdagi o'zgarishlarning ko'pchilikka bilinmagan tomonlari mavzui baxsdir va ham kitob yozuvchilarining tarihiy jarayonlarga faol qatnashuvchi bo'lganliklaridir. Ayniqsa bosh muallif katta bir millatga munosib yo'lboshchi o'laroq xizmat ko'rsatgan o'zbek asllik jasur bir zotdir. Asarni tarixiy va siyosiy tomondan qiymatli qilgan tomonlari ham shudir. Asarda sovet rejimining ommaviy terrorni davlat siyosati holiga keltirib, uni kundalik hayotda qo'llaganligi, Rossiya- Xitoy antiturkiston ittifoqining qanday tashkil bo'lganligi va buning mahalliy xalqlarning taqdiriga naqadar fojiali ta'sir qilganligi ochiqcha ko'rsatilgan. Mazkur birlikning butun Markaziy Osiyo uchun ulkan tahlika ekanligiga diqqatlar jalb qilingan. Ayni paytda muallifning Turkiston milliy istisqlolining kelajagi haqida qayg'urib bayon qilgan fikr va mulohazalari istiqbolni yorituvchi ahamiyatga molikdir. ''Turkiston qayg'usi'' ning to'liq o'zbekchasi uzoq vaqtgacha siyosiy sabablar bahonasi bilan berkitib-yashirib kelingan yaqin tarixining haqiqatini bilishga haqqi bor har bir kiining diqqatiga sazovor bo'ladi, deb umid qilamiz.