Кен Кизи: Какку уяси узра парвоз

«Какку уяси узра парвоз» романи илк бор 1962 йилда нашр этилиши билан жамоатчиликни худди атом бомбаси портлашидек кескин ларзага солди. Китобхон асарни ўқиркан, «какку уяси» деганда, руҳий касалликлар шифохонасини, тўғрироғи, жиннихонани, «какку» деганда эса Катта ҳамширани тушунади. Аммо Рэтчед хоним полапонларини учирма қилиб, эркинликка қўйиб юбориш орқали «муаммодан халос бўлиш» ниятида эмас. Она какку тоқат қилиб бўлмас даражада итоатсиз ва исёнкор, парвозга ҳамиша шай турган полапонининг эрк истаб ураётган юрак зарбаларига гўёки парво қилмайди, узоқ йиллар давомида ўрнатган қаттиқ тартибни шафқатсизларча бузаётган, бошқаларни ҳам ўз ортидан эргаштираётган беморидан шафқатсизларча ўч олиш фурсатини пойлайди. Ва ўша кун ҳам келади: парвознинг оқибатлари бир инсоннинг ҳурлигига, озодлигига, орзуларига, умуман, бутун бошли ҳаётига якун ясайди. Макмёрфини ўлим эвазига озод бўлди, деб айтиш мумкинми? Йўқ. У маълум бир чекланган маконни, ўзининг эркинлигига халақит қилувчи, уни бўғиб турган тартибни тарк этди, лекин қалбан у ҳамиша эркин эди. Эрксизликдан ҳам эрк топа олиш эса чинакам матонат. Рус тилидан Ҳасан Тешабоев таржимаси